Bijzonder wachten

Wachten is meestal geen pretje. Liever had je niet gewacht. Al is er wel een verschil of je in de rij staat voor de Python van de Efteling, of dat je op maandagochtend op een guur perron uitkijkt naar een vertraagde trein. Een drie meter lange Mickey Mouse kan in een pretpark voor amusante afleiding zorgen, maar om half acht in de ochtend op een somber, saai, kil en weinig comfortabel perron zijn andere middelen nodig om het wachten te verzachten. ProRail werkt daarom aan het project ‘Prettig Wachten’.

Wachten op een ritje in de Python of op een vertraagde trein zijn twee verschillende vormen van wachten volgens Mark van Hagen. In zijn proefschift ‘Waiting Experience at Train Stations’ maakt hij tussen beide groot onderscheid. In het eerste geval staat het genieten centraal; je bent een lekker dagje uit. Elke keer dat je de Python voorbij ziet komen, word je enthousiaster. Dit doe je niet dagelijks, zoals in het tweede geval wanneer het belangrijk is op om tijd op je werk aan te komen. Wachten op de trein noemt Van Hagen dan ook ‘functioneel wachten’. 

Genoeg te doen op grote stations

Wanneer je vaker met de trein reist, weet je dat je beter op het ene station kunt zijn dan op het andere. Grotere stations zijn favoriet. Hier is immers altijd wel iemand die je kunt aanklampen voor vragen, zodat je snel weet waar je aan toe bent. Daarnaast kun je de tijd relatief gemakkelijk doden door te dolen in een lectuurhandel, door heel verantwoord wel te ontbijten of door een nieuwe panty te scoren.
Op middelgrote en kleine stations - die soms uit twee perrons, een informatiebord en een bankje bestaan – wacht je gevoelsmatig langer. Daar is weinig afleiding door het ontbreken van alle voorzieningen, waait de wind je soms harder om de oren en is het bankje vaak of nat of al bezet.

Prettig Wachten

Om de doelstelling van vijf procent reizigersgroei te halen, zoals het ministerie van Infrastructuur en Milieu stelt in het ‘Actieplan, groei op het spoor’, is de wachtervaring van belang. Want ook al duurt het wachten meestal minder lang dan de reistijd an sich, het beïnvloedt de totale reisbeleving aanzienlijk. Een van de initiatieven ter verbetering hiervan is het programma ‘Prettig Wachten’ geïnitieerd door ProRail en NS. In dit kader worden twintig tot vijfentwintig kleine en middelgrote stations aangepakt.

Het uitgangspunt is dat met relatief beperkte interventies de verblijfskwaliteit aanzienlijk wordt verbeterd. Dit door het verblijf op het station aangenamer te maken en het gevoel van veiligheid te vergroten. De architectuur, de inrichting en de vormgeving van de wachtruimtes en andere middelen zijn wat dit betreft doorslaggevend. De verbeteringen variëren dan ook van gratis Wi-Fi, nieuwe perronkappen, het plaatsen van warmtezuilen tot het integreren van meer groen en bouwkundige aanpassingen. Per station wordt samen met de reizigers bepaald hoe de wachtruimtes kunnen worden verbeterd.

Unieke, lokale oplossingen

Bijzonder aan Prettig Wachten is dat het geen standaardoplossingen voorschrijft. Dit komt voort uit de ambitie om het station en het spoor te verankeren in de directe omgeving en aan te passen op de

Specifiek zijn die elementen in de spooromgeving die de plek en/of de route een eigen karakter geven. Dan gaat het bijvoorbeeld om de wijze waarop het spoor het landschap doorsnijdt, de stedenbouwkundige inpassing van spoor en station in stad, dorp of wijk, het stedelijk interieur rond stations en de stationsarchitectuur maar ook om de bruggen, tunnels, geluidsschermen en viaducten op de route. De gewenste ervaring wordt bereikt door maatwerk te leveren en in te spelen op de specifieke kenmerken van de omgeving. De begrippen generiek ven specifiek zorgen voor een goede verhouding tussen eenheid en verscheidenheid. Daardoor blijft het spoor herkenbaar voor iedereen.

wensen van de plaatselijke gebruikers. Natuurlijk zijn de basisvoorzieningen, zoals de prullenbakken, de bewegwijzering en de bankjes gelijk, maar verder zijn de ingrepen toegesneden op de lokale omstandigheden. Hierbij worden lokale ondernemers en andere partijen betrokken, die vaak bereid blijken toezicht te houden op een wachtkamer of een toilet schoon te maken.

Station Breukelen, Wolvega, Gorinchem, Almelo, Barneveld Noord, Den Haag Moerwijk , Roermond en Amsterdam Muiderpoort zijn al van een facelift voorzien. Momenteel zijn aan de beurt: Station Delfzijl, Zevenaar, Barneveld Centrum, Oldenzaal, Sneek, Rijswijk, Rotterdam Alexander, Zwijndrecht, Den Helder Zuid, Almere Buiten, Koog-Zaandijk, Boxmeer, Tilburg Universiteit, Boxtel en Venray. Soms worden ze ingrijpend aangepakt en soms wordt met een eenvoudige oplossing een groot resultaat geboekt.

Betrokken partijen

Per opgave bekijkt het projectteam Prettig wachten van ProRail in samenwerking met Bureau Spoor­bouwmeester of ook de gemeente, de provincie, een ministerie, een andere vervoerder dan de NS, een voor de hand liggende plaatselijke instelling of organisatie wordt betrokken. Soms is dit nodig om de verbouwing naar een hoger plan te tillen. Voor de meeste stations is een architectenbureau gevraagd een ontwerp te maken, maar ook dat is context afhankelijk. Zo komt het ook voor dat in samenwerking met een kunstenaar, een industrieel ontwerper of een plaatselijke ondernemer een plan wordt ontwikkeld. Het effect van de aanpak is dat voorheen anonieme stations nu meer een eigen identiteit en karakter krijgen, veiliger en comfortabeler zijn en dat ze beter zijn ingebed in de plaatselijke cultuur.

Spectaculaire metamorfose

Het station van Gorinchem heeft in die zin een spectaculaire metamorfose ondergaan. Ontwerpbureau Hollandse Nieuwe heeft het oorspronkelijke jaren zestig ontwerp teruggebracht. De stationshal is nu een grote, transparante open ruimte met het originele houten plafond. Dankzij de geïntegreerde verlichting is de wachtruimte ook ’s avonds een blikvanger en sta je niet in het donker. De robuuste natuurstenen banktafels zijn voorzien van verwarming voor extra comfort tijdens de koude wintermaanden. Een kop koffie kun je kopen in de voormalige Kiosk die nu door een lokale ondernemer wordt uitgebaat.

Wachten met een huiskamergevoel

Op station Wolvega vervult een lokale ondernemer een nog belangrijkere rol bij de verbetering van de wachtruimte. Hier is simpelweg een wand weggehaald waardoor de wachtruimte bij de bloemist is getrokken. De reiziger kan wachten tussen de bloemen aan een kloeke houten tafel met een kopje koffie. Tegelijkertijd heeft de bloemist haar winkelruimte verdubbeld. In ruil hiervoor houdt ze de toiletten voor de reizigers schoon. Een inspiratie voor andere lokale ondernemers in de buurt van stations.

Gestapelde zeecontainers

Zeecontainers als basis voor een station? Architectenbureau NL architects gebruikte ze als enorme bouwstenen. Dit bureau maakte het ontwerp voor het tijdelijke stationsgebouw van Barneveld Noord dat wellicht in de toekomst een andere plek krijgt. Het nieuwe gebouw huist een kaartverkoop, een informatiepunt, een toilet, wachtruimtes en een ruimte voor het plaatselijke sociaal werkbedrijf RuiterActief. De medewerkers hiervan zorgen voor toezicht, houden het station netjes en beheren de fietsenstallingen.

Oranje boven!

Oranje staal is door Karres en Brands Landschapsarchitecten ingezet om Station Den Haag Moerwijk te voorzien van een facelift. Het station stond erom bekend dat je op de ogenschijnlijk eindeloze grijze perrons nergens beschut kon wachten. Met de realisatie van twee oranje wachthuisjes van staal is dat voorgoed verleden tijd. Ze bevinden zich ter plaatse van de trapopgangen en de liftentrees en zijn daarmee een overkapping en een wachtruimte in één. Ze vormen een eyecatcher in de parkachtige omgeving. Om daar beter op aan te sluiten, zijn de perrons opgefleurd met langwerpige bloemperken.

Groen, groener, groenst

Uitzicht op groen werkt rustgevend. Het is dan ook niet zo gek dat verschillende stations (deels) worden ‘vergroend’. Zo is door architectenbureau Ton Venhoeven CS de oostgevel van Station Amsterdam Muiderpoort bedekt met planten die via een besturingssysteem op afstand worden verzorgd met water en voedingsstoffen. Tevens zijn de perrons voorzien van groenperken en verschijnt in de bermen langs het spoor volgend voorjaar meer groen.

Het architectenbureau Moriko Kira heeft de oorspronkelijke architectuur van Station Almelo behouden en de stationshal slim ingericht voor verschillende activiteiten: de doorstroming van reizigers, informatievoorzieningen, kaartautomaten, een ruimte om kort te wachten en een rustige wachtruimte. De groene wand met reisinformatie heeft de hal een bijzonder karakter.

Dat klinkt als muziek in de oren

Op Station Roermond wordt nu heel zachtjes muziek gedraaid om de sfeer in het station positief te beïnvloeden en de sociale veiligheid te verbeteren. Maarten Hartveldt van Chapel studio uit Tilburg componeerde de muziek, net als dat hij voor de Efteling heeft gedaan. Voor een totaal beleving zijn echter ook andere interventies nodig. Zo zijn de wanden van het station voorzien van historische afbeeldingen, is de gevel fris geverfd, is meer groen toegepast en wijzen speciaal ontworpen gethematiseerde informatieborden de weg. Voor dit station is ProRail een speciale samenwerking aan gegaan met de gemeente Roermond, de provincie Limburg en de vervoerders NS en Veolia.

Mickey Mouse eat your heart out!

Deze voorbeelden tonen aan dat de aanpak leidt tot stations met een eigen karakter en identiteit. Tegelijkertijd is bij allemaal de verblijfskwaliteit beduidend toegenomen. Reizigers wachten op deze stations met meer comfort in een inspirerende omgeving. Dit belooft veel goeds voor de stations die in de nabije toekomst worden verbouwd. Wachten onder een blikvanger, tussen de bloemen, middenin een kunstwerk of in zeecontainers, daar kan geen reusachtige Mickey Mouse tegenop!