Spoorbeeldverhaal #4: Rotterdam-Eemshaven

Zoals een trein niet zonder het spoor kan, zo zijn ook stations niet los van elkaar te zien. Een reis voert immers altijd van A naar B, van vertrek naar aankomst. En het zijn de gezamenlijke investeringen in grote en kleine opgaven, bekende en onbekende stations, die leiden tot een verbeterd spoornetwerk. In deze serie, waarin steeds twee verwante projecten besproken worden, onderzoeken we de ruimtelijke thema’s die rond het spoor spelen. Aflevering vier: zeehavenstations Rotterdam en Eemshaven.

Zeg je haven, dan denk je aan water en schepen. Maar voor havens zijn het spoor en treinen minstens zo belangrijk. Ze zorgen voor het transport van bulkgoederen naar het achterland; het meest sprekende voorbeeld daarvan zijn de kolen- en ertstreinen die vanaf de Rotterdamse zeehaven richting het Duitse Ruhrgebied rijden. Het spoor en de treinen brengen toeristen en dagjesmensen ook naar de kust – denk aan station Zandvoort. Of naar de veerhaven, van waaruit vakantiegangers verder reizen, van Hoek van Holland naar Engeland, van Den Helder en Harlingen naar de Waddeneilanden.

Haven-station: een hechte relatie

Zowel in Rotterdam als de gemeente Eemsmond, waartoe de Eemshaven behoort, wordt momenteel gewerkt aan de verdere versterking van de relatie haven-station. Zij het op totaal verschillende manieren. Door het Rijk en het Havenbedrijf Rotterdam wordt onder meer geïnvesteerd in een nieuw spoortracé, waardoor de scheepvaart en de spoorlijn van de Betuweroute elkaar in de toekomst niet meer kruisen en vervoer van goederen naar het Europese achterland kan toenemen. De Eemshaven op zijn beurt zet in op de ontwikkeling van nieuwe vormen van bedrijvigheid en transport, terwijl de goederenspoorlijn wordt getransformeerd in een reizigerslijn. Station Eemshaven krijgt een grote regionale betekenis, doordat het de verbinding legt tussen het Nederlandse en Duitse spoornet, en de veerboot naar het Duitse Waddeneiland Borkum.

De ambitie van Eemshaven

Eemshaven is een jonge, relatief onbekende havenplaats. De haven werd in de wederopbouwperiode gebouwd als een soort ‘Tweede Maasvlakte’ bij de bestaande zeehaven van Delfzijl. Er was ruimte nodig voor de stevige industriële ontwikkeling die het land doormaakte, met name de petro-chemische industrie. In Delfzijl waren de mogelijkheden beperkt, doordat de haven - veel meer dan Rotterdam - onder invloed van het getij staat. Bovendien waren er rond Eemsmond veel arbeidskrachten beschikbaar die voorheen in de landbouw werkten. Het ambitieuze project voor Eemshaven is nooit van de grond gekomen. Toen de haven in 1972 opende, zat men midden in de oliecrisis. Men besloot over te schakelen naar de opslag en overslag van goederen, met een focus op de noordelijke Europese landen. Groot is de Eemshaven daar niet mee geworden; 1300 hectare tegenover 12.500 hectare Rotterdam.

Green Data Port

Dankzij de digitale revolutie doet zich nu een nieuwe kans voor. Het Amerikaanse internetbedrijf Google heeft besloten om op deze plek een gigantisch datacenter te vestigen. Niet vanwege de haven; het gaat Google om de goede energie- en ICT-infrastructuur, noodzakelijk voor de data-aansluiting en (met name) de energie benodigd voor de koeling van de tienduizenden servers. Op deze plek komen namelijk de elektriciteitskabels uit Scandinavië, en 11 van de 15 trans-Atlantische glasvezelkabels aan land. Er staan drie energiecentrales en er is een groot windmolenpark. Plus: er is alle ruimte om te bouwen, en er zijn genoeg arbeidskrachten. Google is niet de enige die de kwaliteiten van de Eemshaven heeft ontdekt. Het Duitse conglomeraat Siemens investeert in windparken op zee, computergigant IBM vestigde zich al eerder met een automatiseringscentrum in Groningen, het Duitse GETEC heeft zich als partner gemeld om een nieuwe stroomkabel naar Duitsland te trekken. Zo ontstaat een nieuw type haven: de Green Data Port.

‘Zandvoort’ van Groningen

De rederij AG Ems was in 1976 het eerste bedrijf dat zich in de Eemshaven vestigde met een veerdienst naar het Duitse waddeneiland Borkum. Deze dienst is de belangrijkste aanleiding voor de aanpassing van het spoor en een intensieve Duits-Nederlandse samenwerking ter verbetering van het interregionale (openbaar) vervoer. Voor een Green Data Port is een goederenspoorlijn niet noodzakelijk. Door deze om te bouwen en te verlengen tot een passagierslijn naar de terminal van AG Ems, komt er een ‘groen’ alternatief voor de auto. Met de komst van de passagierslijn, die in 2018 af moet zijn, wordt de koppeling met de veerdienst naar het Duitse Waddeneiland Borkum verbeterd. Nu komen er vooral Duitsers, die in Eemshaven hun auto parkeren en de boot nemen. Straks is de haven, en daarmee de Waddenkust, ook voor Groningers gemakkelijk bereikbaar; wie weet groeit de Eemshaven uit tot het ‘Zandvoort van Groningen’. Omgekeerd kunnen Duitse toeristen straks vanuit Eemshaven de trein pakken voor een bezoek aan Groningen. Aansluitend op de ontwikkeling van de spoorlijn, wordt naast de veerhaven een informatiecentrum over de Wadden gebouwd, Wad&Zoo, waarmee Eemshaven zelf ook een adres wordt.

Haven in de hal

Rotterdam is dat al. De stad is met dank aan de haveneconomie uitgegroeid tot een van de populairste bestemmingen van dit moment; de bouw van het iconische station – onderdeel van de grootscheepse vernieuwing van de binnenstad - heeft daar mede aan bijgedragen. Maar naarmate de almaar groeiende haven zich verder van het centrum verplaatst heeft, is de fysieke link tussen haven en stad verwaterd. In de nieuwe stationshal is hier een mooie oplossing voor gevonden: in de kap van de hal is een enorme beeldscherm geïntegreerd, waarop je de haven ‘in actie’ ziet. Tegelijk vormt het een mooie reclame voor het Havenbedrijf, dat het scherm gefinancierd heeft. In Eemshaven is het omgekeerd. Terwijl de haven zich steeds minder op de zeevaart richt, ervaar je het station juist wel als dat van een zeehaven. Het spoor loopt om het havenbekken heen, deels over de dijk. Vanuit de trein stap je letterlijk in de wind, en kijk je vanaf de dijk uit over het water.

Familie van ontwerpen

Station Rotterdam en Eemshaven behoren tot een ‘familie’ van ontwerpen. Op station Rotterdam kon de reiziger voor het eerst kennis maken met het nieuwe standaard perronmeubilair – bankjes, prullenbakken, wachtruimtes - dat in het kader van de Visie

Verzamelnaam voor alle inrichtingsobjecten in het ontvangst-, reis-, en verblijfsdomein alsmede in de loopverbindingszone met uitzondering van OVCP en de retail in het ontvangst- en verblijfdomein.

in Nederland geïntroduceerd wordt. Doel is niet alleen om meer coherentie in het stationsbeeld te brengen, maar ook om een ruimtelijke basiskwaliteit te bewerkstelligen. Eemshaven is wat dat betreft een mooie testcase: het meubilair is in feite het enige waarmee het station gevormd wordt. Dit meubilair vormt in feite de nieuwe halte Eemshaven - juist vanwege de ligging, direct aan zee, de ultieme plek om het comfort van het nieuwe beschuttingssysteem te ervaren. Zoals Frank Sinatra zong: if I can make it there, I can make it anywhere.

Daar waar in Rotterdam het station met een groots architectonisch gebaar symbool staat voor het internationale netwerk waarover wij in hoge snelheid door heel Europa kunnen reizen, staat Eemshaven - in alle bescheidenheid - voor interregionale samenwerking en, vooral, bereikbaarheid.

Filmpjes

Zie ook de volgende twee filmpjes: Een van het Havenbedrijf Rotterdam over het Theemswegtracé: https://www.youtube.com/watch?v=TyeBZ9AUkuU (In het Rotterdams havengebied wordt de Havenspoorlijn, het eerste deel van de Betuweroute, omgelegd. Het nieuwe tracé wordt rond 2020 gerealiseerd en vormt een oplossing voor de problematiek bij de Calandbrug bij Rozenburg)

En een filmpje over het voorontwerp van de spoorlijn Roodeschool-Eemshaven (Provincie Groningen): https://www.youtube.com/watch?v=OOidg2PnEUM (: In dit filmpje wordt uitleg gegeven over de plannen voor de spoorlijn tussen Roodeschool en de Eemshaven).

De transformatie van goederen- naar passagierslijn naar de Eemshaven wordt gerealiseerd door: het ministerie van Infrastructuur en Milieu, de provincie Groningen, AG EMS, ProRail, Arriva, Groningen Seaports, gemeente Eemsmond, Regio Groningen Assen, Stadt Borkum , Landkreis Leer, EDR/Land Niedersachsen en de Kamer van Koophandel Noord. Het project wordt via het INTERREG IV A-programma Deutschland-Nederland medegefinancierd uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO).