Spoorsymboliek op het vlaggenschip van de HIJSM

Den Haag Hollands Spoor werd tussen 1888 en 1893 gebouwd in opdracht van de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HIJSM). Architect Dirk Antonie Nicolaas (Dirk) Margadant (1849-1915) ontwierp het

Een ruimtelijk en/of organisatorisch geheel van gebouwen en objecten op en rond het station. Een stationsensemble omvat meestal stationsgebouw, perrons, traversen, seingebouwen, etc.

. Margadants monumentale architectuur begeleidde de reizigers vanaf het stationsplein tot op de perrons, de originele decoratie uit die tijd siert nog steeds het statige station.

Sinds de oplevering in 1893 is het station twee keer verbouwd: in 1950 en in de jaren negentig van de vorige eeuw. Delen van het station zijn nog historisch en monumentaal. Andere onderdelen zijn ingrijpend vernieuwd waardoor zij niet langer aansluiten op de route en verfijning van het Rijksmonument. De originele decoratie uit de tijd van Margadant is terug te vinden op de gevels van de perrongebouwen, de hoofdgevel en de gevel van het koninklijk paviljoen.

De gevel van het station Den Haag HS is aan de centrumzijde rijk gedecoreerd met bouwsculpturen en reliëfs. Ze zijn vervaardigd door Pierre Elysée (Emile) van den Bossche (1849-1921) van het Amsterdamse atelier Van den Bossche & Crevels. De asymmetrische voorgevel is onder te verdelen in drie delen: het middenrisaliet (de gevel die iets naar voren springt), het noordoostelijk deel waarachter zich het koninklijk paviljoen bevindt en de zuidwestelijke vleugel.

Het middenrisaliet en de torens

Het hoofdvolume van het stationsgebouw biedt toegang tot de centrale hal. De symmetrische gevel bevat drie rondbogige arcaden: een vorm die van oudsher is verbonden met de triomfboog. In de zwikken tussen de bogen zijn reliëfs aangebracht: Wetenschap, Handel, Nijverheid, Kunst
Boven het gehele middenrisaliet staat in gouden hoofdletters: ‘Hollandsche IJzeren Spoorwegmaatschappij’.
Boven de klok in de topgevel is een reliëf aangebracht met een gevleugeld wiel en bliksemschichten.
Op de twee torens zijn de boogtrommels elk voorzien van een reliëf. De reliëfs representeren ‘Snelheid’ en ‘Kracht’ en de vier elementen lucht, aarde, water en vuur.

De gevel van het koninklijk paviljoen

Het interieur van het koninklijk paviljoen zijn rijk gedecoreerd met allegorische voorstellingen, heraldiek en spoorgerelateerde decoraties. Verder wordt de band tussen het spoor en het koningshuis verbeeld en de zegeningen die de spoorwegen ons land brengen in de vorm van vrede en welvaart. Op verschillende plaatsen in het paviljoen worden de deugden en waarden van een goede vorst verbeeld door (mythologische) personificaties. Dit iconografische programma zet zich door op de gevel.
In de gevel van het koninklijk paviljoen preludeert een reliëf op de aanstaande inhuldiging van Wilhelmina op 18-jarige leeftijd. Daarnaast worden op dit deel van de stationsgevel de Koninklijke macht en Rechterlijke macht verbeeld, en Pax: een allegorische voorstelling van Vrede. Boven het balkon is een reliëf van het Rijkswapen te vinden. De entree van het koninklijk paviljoen aan de perronzijde bevat een omlijsting die fungeert als triomfboog voor een aankomend koninklijk gezelschap.
De entree van het koninklijk paviljoen werd tussen 1905 en 1908 gewijzigd om ruimte te geven aan een extra spoor. Vanaf dat moment onderhield de Zuid-Hollandsche Electrische Spoorweg-Maatschappij de eerste geëlektrificeerde spoorlijn van Nederland tussen Den Haag naar Rotterdam.

De zuidwestelijke vleugel

Op de gevel van de zuidwestelijke vleugel tenslotte is het reliëf Caritas met een allegorische voorstelling van ‘het Volk’ te vinden: een vrouwfiguur, omringd door twee kinderen en een hond. Verder zijn over de gehele gevel onder meer festoenen, bladertakken, inscripties (ANNO, 1893 en Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij’), arabesken met initialen W en E (voor Wilhelmina en Emma), obelisken en consoles met leeuwenkoppen te vinden.

Bronnen:

SteenhuisMeurs, Cultuurhistorische

Een onderzoek waarmee de cultuurhistorische betekenis van een station en zijn omgeving inzichtelijk wordt gemaakt. Het dient voor de spoorse partijen als vertrekpunt voor verdere planvorming in en rond het station.

station Den Haag HS, 2010
K. Havelaar, Hollands Spoor. Een koninklijk treinstation. Kathedraal van techniek, 2017.
T. Honing (samenst.) en R. Nolet (red.), Koninklijke wachtkamers. Een reis door de tijd. Royal waiting rooms. A journey through time, 2013, pp. 52-61.
J. de Hoogh, H.A.C. Maas, E. van der Ham, ‘Renaissance’ van een koninklijk interieur. Interieurrestauratie koninklijke wachtkamer station Den Haag ‘Hollands Spoor’, 2015.
www.koninklijkewachtkamers.ns.nl geraadpleegd op 19 mei 2018.
W. van Leeuwen en H. Romers, Een spoor van verbeelding. 150 jaar monumentale kunst en decoratie aan Nederlandse stationsgebouwen, 1988, pp. 36, 106-110.
H. Romers, Spoorwegarchitectuur in Nederland 1841-1938, 1981, pp. 156-161.
De Sluitsteen Jaarboek, 14 (1998), pp. 41-51.